Inwazja na Gazę w grudniu 2008 r. okazała się – podobnie jak inwazje na Liban w latach 1982 i 2006 – kolejną izra­elską klęską w dziedzinie public relations. Ofiary cywilne i zniszczenie infrastruktury cywilnej były tak olbrzymie, że krytyka tego ataku przebiła się nawet do mediów głów­nego nurtu. Jak zatem wyjaśnić ową gotowość Izraela do przeprowadzenia ataku wymierzonego w ludność cywilną, który musiał zaowocować złą prasą na całym świecie?

Początkowo spekulowano, że głównym motywem były nadchodzące wybory w Izraelu – rozpisane na 10 lutego 2009 r. W tym przypominającym Spartę i zżeranym przez ,zemstę i żądzę krwi” [1] społeczeństwie zabieganie o gło­sy niewątpliwie miało swoje znaczenie. Sondaże przepro­wadzone w trakcie inwazji wykazały poparcie dla niej ze strony 80-90% Żydów izraelskich [2]. Dziennikarz izrael­ski Gideon Levy wskazywał jednak na „Democracy Now!”: „Izrael prowadził bardzo podobną wojnę […] dwa i pół roku temu [w Libanie], a nie było wówczas wyborów” [3].

Atak na Gazę korespondował w istocie z żywotnymi in­teresami państwa, których przywódcy izraelscy nie narażą w imię doraźnych korzyści wyborczych. Nawet w ostatnich dziesięcioleciach, gdy postępowało splugawienie izraelskiej sceny politycznej, długo by trzeba się głowić, aby wymienić choć jedną dużą kampanię militarną podjętą w imię partykularnych celów politycznych.

Dyskusyjne jest np. czy do wybiegu wyborczego da się sprowadzić decyzja premiera Menachema Begina o zbombardowaniu irackiego reaktora Osirak. Nic tu zmienia na­wet fakt, że gra o rzekomo wielką pulę strategiczną okazała się być w istocie grą o marchewkę: wbrew powszechnemu mniemaniu Saddam Husajn nie zamierzał przed tym bombardowaniem rozwijać wojskowego programu nuklearne­go [4]. Głównych motywów inwazji na Gazę również nie należy szukać w zbliżających się wówczas wyborach. Szło natomiast po pierwsze o odbudowanie izraelskiej „zdolno­ści odstraszania” po drugie zaś o zapobieżenie niebezpie­czeństwu, jakie niosłaby ze sobą nowa „ofensywa pokojowa” ze strony Palestyńczyków.

Jak donosił – cytując źródła izraelskie – bliskowschod­ni korespondent New York Times’a Ethan Bronner, „ważną przesłanką” Izraela podczas „Operacji Płynny Ołów” po­zostawało „przywrócenie izraelskiej zdolności odstrasza­nia” ponieważ „jego wrogowie boją się mniej niż niegdyś się bali i niż powinni się bać” [5]. Zachowanie zdolności odstraszania zawsze było ważnym aspektem izraelskiej doktryny strategicznej. Oto jaki był główny motyw ataku na Egipt w 1967 r., skutkującego izraelską okupacją Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Historyk izraelski Benny Morris usprawiedliwiał inwazję na Gazę w grudniu 2008 r. pisząc, iż „wielu Izraelczyków obawia się, że ściany […] zacieśniają się […] podobnie jak obawiali się na początku czerwca 1967 r.” [6] (Kilka miesięcy później Gideon Levy szydził z permanentnej izraelskiej propagandy strachu, dostarczającej „diabelskich wymówek” które „wszystko wyjaśniają i usprawiedliwiają” [7].) W czerwcu 1967 r. zwy­kłymi Izraelczykami istotnie targały złe przeczucia, lecz Izrael nie stanął wówczas w obliczu zagrożenia egzysten­cjalnego – o czym Morris dobrze wie [8] – a wynik wojny nie spędzał przywódcom izraelskim snu z powiek.

Po tym jak w maju 1967 r. Izrael zagroził atakiem na Syrię [9], prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser posłał od­działy egipskie na Synaj oraz ogłosił zamknięcie Cieśniny Tirańskiej dla żeglugi izraelskiej. (Kilka miesięcy wcześniej Egipt podpisał z Syrią pakt wojskowy.) Izraelski minister spraw zagranicznych Abba Eban stwierdził emocjonalnie, że z powodu blokady Izrael może „oddychać tylko jed­nym płucem” lecz państwo to praktycznie nie korzystało wówczas z tej trasy morskiej (pomijając transporty ropy, której zapasy były wystarczające). Przy tym Naser na­wet nie wcielił blokady w życie: przez kolejne dni po jego oświadczeniu okręty izraelskie swobodnie przemierzały Cieśninę Tirańską. Jakie zatem zagrożenie wojskowe mógł stanowić Egipt? Kolejne agencje wywiadowcze Stanów Zjednoczonych stwierdziły, że Egipcjanie nie kwapili się do ataku na Izrael, a gdyby nawet stało się niemożliwe, to – jak stwierdził amerykański prezydent Lyndon Johnson – po ataku Egiptu bądź całej koalicji państw arabskich Izrael „wystrzelałby ich wszystkich z bicza” [10]. 1 czerwca 1967 r. szef Mossadu powiedział dygnitarzom amerykańskim, że „nie ma różnic w obrazie sytuacji, jakim dysponują wywiady wojskowe Stanów Zjednoczonych i Izraela, ani też w jego interpretacji” [11].

Izrael martwił się raczej rosnącą świadomością świa­ta arabskiego, otrzymującą bodźce za sprawą radykalne­go nacjonalizmu Nasera i znajdującą zwieńczenie w jego wyzywających gestach z maja 1967 r. Dał on wówczas do zrozumienia, że nie będzie grał pod izraelskie dyktando.

Kolejnym, co postawiło izraelską „zdolność do odstrasza­nia” pod znakiem zapytania, okazało się wypędzenie przez Hezbollah izraelskiej armii okupacyjnej z Libanu w maju 2000 r. Ponieważ Izrael poniósł upokarzającą klęskę, którą świętował cały świat arabski, kolejna wojna stała się nieomal nieunikniona. Izrael zaczął prawie natychmiast planować kolejną odsłonę [15], aż znalazł pretekst latem 2006 r., gdy Hezbollah pojmał 2 żołnierzy izraelskich (zabijając w trak­cie operacji 7 innych) i wysunął żądanie ich wymiany na przetrzymywanych w Izraelu więźniów libańskich. Choć Izrael wszczął z całą furią ataki lotnicze i z całych sił gotował się do inwazji lądowej, kolejny raz poniósł sromotną klęskę. Szanowany amerykański analityk wojskowy zmuszony był odłożyć do szuflady swe proizraelskie stanowisko i przy­znać: „Izraelskie Siły Powietrzne, owo skrzydło armii izraelskiej, które niegdyś niszczyło inne siły lotnicze w kilka dni, okazało się niezdolne nie tylko do powstrzymania ataków rakietowych Hezbollahu, lecz nawet do zadania mu strat uniemożliwiających szybki powrót do sił”. Stwierdził rów­nież: „po wkroczeniu do Libanu siły lądowe […] nie zdołały zdobyć nawet przygranicznych posterunków Hezbollahu”. Wskazywał: „gdy mowa o realizacji celów izraelskich, oka­zuje się, że porwani żołnierze izraelscy nie zostali uratowani ani uwolnieni; ogień rakietowy Hezbollahu – nawet jego rakiety dalekiego zasięgu – nie został ani przez chwilę po­wstrzymany […]; izraelskie siły lądowe otrzymały zaś ciężki cios i zostały dosłownie zepchnięte w bagno przez dobrze wyposażonego i przygotowanego wroga”. Wreszcie skonsta­tował: „zwiększenie liczebności oddziałów i przeprowadze­nie zmasowanej inwazji lądowej oznaczałyby pewną zmia­nę wyniku, jednak twierdzenie, że takie kroki przyniosłyby ostateczne zwycięstwo nad Hezbollahem […] nie znajduje oparcia w przykładach historycznych ani logice” [16].

Ogrom porażki uzmysławia proste zestawienie liczb: Izrael wysłał 30-tysięczne oddziały przeciwko 2 tys. bojow­ników Hezbollahu. Wystrzelił 162 tys. pocisków, podczas gdy Hezbollah 5 tys. (w tym 4 tys. rakiet i pocisków skiero­wanych na Izrael oraz tysiąc pocisków przeciwczołgowych wykorzystanych w samym Libanie) [17]. Co więcej: „znacz­na większość bojowników broniących takich miejscowości jak Ajta Asz Szab, Bint Dżbejl czy Marun ar-Ras nie była w istocie regularnymi bojownikami Hezbollahu, a część z nich nie była nawet jego członkami” zaś „wielu najlep­szych i posiadających największe umiejętności bojowników Hezbollahu ani razu nie wzięło udziału w działaniach, ocze­kując wzdłuż brzegu rzeki Litani i spodziewając się, że na­cierające Izraelskie Siły Obronne zajdą o wiele dalej i dotrą tam o wiele szybciej niż miało to miejsce w rzeczywisto­ści” [18]. Kolejnym dowodem utraty szczęścia przez Izrael był fakt, że podczas gdy w czasie wszystkich poprzednich konfliktów zbrojnych kontynuował on działania wbrew rezolucjom ONZ wzywającym do zawieszenia broni, to w ostatnim etapie wojny w 2006 r. z nadzieją oczekiwał ta­kiej rezolucji, mającej wybawić go od nieuchronnej klęski.

Po wojnie libańskiej w 2006 r. Izrael ogromnie pragnął po­nownie dobrać się do Hezbollahu, nie miał jednak pewności, czy zejdzie z pola bitwy jako zwycięzca. W połowie 2008 r. państwo to podjęło rozpaczliwe starania w celu wciągnięcia Stanów Zjednoczonych do ataku na Iran, licząc na to, że w ten sposób ukręci głowę także Hezbollahowi (podopiecz­nemu Iranu) i przywoła do porządku głównych aktorów, stawiających czoła jego hegemonii w regionie. Izrael i jego półoficjalni emisariusze tacy jak Benny Morris straszyli, że jeśli Stany Zjednoczone na to nie przystaną, „zostanie użyta broń niekonwencjonalna” i „zginie wielu niewinnych Irańczyków” [19]. Stany Zjednoczone powiedziały atakowi na Iran twarde „nie” ku rozżaleniu i upokorzeniu Izraela, dla którego oznaczało to kolejny ciężki cios w wizerunek siły zdolnej do terroryzowania. Nadszedł czas, by znaleźć inny cel – jak ulał pasowała tu Gaza, od zawsze dysponująca bardzo skromnymi zdolnościami obronnymi. Znajdował się tam kiepsko uzbrojony, lecz niezłomnie stawiający opór izraelskiemu dyktatowi ruch islamski. Hamas miał czelność trąbić wszem i wobec, że w 2005 r. zmusił Izrael do „wyco­fania” się z Gazy, a w czerwcu 2008 r. wymusił na nim zgodę na zawieszenie broni. Izrael miał odzyskać swą zdolność do odstraszania właśnie w Gazie, lecz wskazówką, jak to skutecznie uczynić, pozostał teatr wojny w Libanie w 2006 r.

Należy wspomnieć, że prawo międzynarodowe uznaje stosowanie nieproporcjonalnej siły i branie za cel cywilów za zbrodnię wojenną. Choć ta nowa strategia miała znaleźć zastosowanie przeciwko wszystkim regionalnym przeciw­nikom Izraela, którzy nie zechcą zgiąć karku, to wielokrot­nie dawano do zrozumienia, że Gaza jest pierwsza na ce­lowniku. Nobliwy izraelski mędrzec z wieży z kości słonio­wej tak oto lamentował: „To bardzo źle, że to nie nastąpiło natychmiast po wycofaniu z Gazy [w 2005 r.] i pierwszych ostrzałach rakietowych. Gdybyśmy natychmiast zastoso­wali strategię Dahiji, zapewne oszczędzilibyśmy sobie wie­lu kłopotów”. Izraelski minister spraw wewnętrznych Mejr Szeetrit żądał we wrześniu 2008 r., by w razie kolejnego ataku rakietowego ze strony Palestyńczyków „Izraelskie Siły Obronne […] wytypowały jedno z osiedli w Gazie i zrównały je z ziemią” [21].

Izraelski plan operacyjny ataku na Gazę wyłania się już z buńczucznych stwierdzeń, padających nim jeszcze wpro­wadzono go w życie. Generał major rezerwy Amiram Lewin mówił: „Działać systematycznie w celu ukarania wszyst­kich organizacji, wystrzeliwujących rakiety i moździerzowe, oraz wszystkich cywilów, którzy umożliwiają im ostrzał i zapewniają kryjówkę – oto co musimy uczynić”. Zastępca szefa sztabu Izraelskich Sił Obronnych Dan Harel zapew­niał: „Po tej operacji w Gazie nie ostanie się ani jeden nale­żący do Hamasu budynek”. Rzecznik armii izraelskiej major Awital Leibowitz oświadczył: „Wszystko, co jest związane z Hamasem, stanowi uprawniony cel”. Z kolei wicepremier Eli Jiszaj stwierdził, że należy założyć możliwość „zniszcze­nia Gazy, tak by zrozumieli, że nie należy nam wchodzić w paradę. […] Zburzenie tysięcy domów wszystkich terrorystów daje wielką szansę, by w przyszłości pomyśleli dwa razy nim uskutecznią ataki rakietowe. […] Mam nadzieję, że operacja zostanie doprowadzona do końca i oznaczać będzie olbrzymie zdobycze w postaci całkowitego znisz­czenia terroryzmu i Hamasu. Moim zdaniem należy ob­rócić ich w pył i proch, zburzyć tysiące domów, tuneli i fa­bryk”. Korespondent wojskowy izraelskiej telewizji Kanał 10 komentował: „Izrael nie stara się ukryć faktu, że reaguje nieproporcjonalnie” [22].

Media izraelskie wprost szalały z radości po – jak napi­sano w dzienniku Maariw – „szoku i przerażeniu”, jakie przyniosła wstępna kampania powietrzna (Dziennikarz Maariw wyraźnie nawiązał tu do „Operacji Szok i Przerażenie”, przeprowadzonej w marcu 2003 r. – na początku dru­giej wojny w Zatoce Perskiej. Armia amerykańska zrzuciła wówczas na Bagdad tysiące bomb, w tym bomby paliwowo-powietrzne MOAB („matka wszystkich bomb”), jedne z najpotężniejszych istniejących bomb konwencjonalnych. Dokonywano również nalotów dywanowych na inne miasta w Iraku. Celem było wywołanie niesłychanego spusto­szenia i doprowadzenie ludności cywilnej do przerażenia i całkowitej dezorientacji przed rozpoczęciem kolejnego etapu działań wojen­nych – przyp. tłum.) [23]. Podczas dwóch pierwszych dni wojny w 2006 r. Izrael zdołał zabić ledwo 55 Libańczyków – tymczasem tym razem podczas pierwszych czterech minut pierwszego dnia inwazji udało się pozbawić życia aż 300 mieszkańców Gazy. Większość celów znajdowało się w „gęsto zaludnionych obszarach mieszkalnych”, a bombardowania rozpoczęły się „około 11:30, w godzinach szczytu, gdy na ulicach znajdowało się pełno cywilów, w tym dzieci powracających ze szkoły po porannych lekcjach i udających się do niej na lekcje po­południowe” [24]. Jak zauważył kilka dni po rzezi dobrze poinformowany izraelski analityk strategiczny: „Izraelskie Siły Obronne zaplanowały atak na budynki i obiekty, w któ­rych znajdowały się setki osób, nie ostrzegając ich wcze­śniej i nie umożliwiając ucieczki, lecz realizując z powo­dzeniem zamiar zabicia jak największej liczby ludzi” [25]. Benny Morris chwalił „mający olbrzymią skuteczność atak powietrzny Izraela na Hamas” [26].

Publicysta izraelski B. Michael nie podzielał jednak tego zachwytu dla wykorzystania uzbrojonych w działka śmi­głowców i samolotów bojowych przeciwko „olbrzymiemu więzieniu oraz ostrzeliwania znajdujących się w nim lu­dzi” [27] – takich jak np. „policjanci drogowi na ceremonii ich awansowania czy rozpaczliwie poszukujący źródła do­chodu młodzi ludzie, którzy myśleli, że znajdą pracę w po­licji, a zamiast tego znaleźli spadającą z niebios śmierć” [28]. Następnie pojawiły się doniesienia, że masakrę uczestników tej ceremonii planowano „na kilka miesięcy przed atakiem”, zaś doprowadzenie do niej przyjęto z „entuzjazmem” [29]. Już pierwszego dnia zabito bądź śmiertelnie raniono nie tylko niedoszłych policjantów drogowych, lecz również co najmniej 16 dzieci, a zdalnie sterowany pocisk wystrzelo­ny z izraelskiego dronu (samolotu bezzałogowego) zabił 9 uczniów szkoły średniej (w tym dwie młode kobiety) „ocze­kujących na ONZ-owski autobus”, który miał zabrać ich do domu [30].

Po rozpoczęciu „Operacji Płynny Ołów” szybko oka­zało się, że przedstawicieli Izraela nie interesowało już sprzedawanie bajek o konieczności powstrzymania ognia rakietowego Hamasu. „Pamiętajcie, że prawdziwym wro­giem Baraka nie jest Hamas” – mówił dla szanowanej, zajmującej się rozwiązywaniem konfliktów organizacji Międzynarodowa Grupa Kryzysowa jeden z byłych mi­nistrów izraelskich – „Jest nim wspomnienie 2006 r.” [31] Izraelski filozof Asa Kaszer, który dwoił się i troił, by uspra­wiedliwić inwazję na Gazę, wyraził jednak opinię, że „pań­stwo demokratyczne […] nie może wykorzystywać ludzkich istnień jako środka tworzenia poczucia zastraszenia. Ludzie to nie narzędzia do wykorzystania” [32]. Inni komentatorzy napawali się jednak triumfem, stwierdzając, że „Gaza ma się tak do Libanu jak drugie podejście do egzaminu ma się do pierwszego – to druga szansa na zaliczenie”. Chełpiono się, że tym razem Izrael „cofnął” Gazę nie o 20 lat, jak to obiecywał Libanowi, lecz „do lat 40. Elektryczność jest do­stępna tylko przez kilka godzin dziennie”. Izrael „odzyskał swą zdolność odstraszania”, gdyż „wojna w Gazie rekom­pensuje niepowodzenia drugiej wojny w Libanie” w 2006 r. Zatem „nie ma wątpliwości, że przywódca Hezbollahu Hassan Nasrallah jest dziś cały w nerwach. […] W świecie arabskim nikt już nie powie, że Izrael jest słabeuszem” [33].

Nie ma sensu rozwodzić się nad mową-trawą Friedmana – cóż bowiem znaczy „mieszkalny”? Nie ma sensu rozwo­dzić się nawet nad tym, że Friedman nie tylko przyznał, iż śmierć cywilów była nieunikniona, lecz wręcz opowiedział się za uderzaniem w cywilów jako strategią odstraszania. Rozważmy jedynie czy prawdą jest choćby to, że Hezbollah był „osadzony”, „gnieździł się” i „mieszał” z cywilną ludno­ścią Libanu. Oto do jakich wniosków doszła po wyczerpu­jącym śledztwie renomowana organizacja praw człowieka Human Rights Watch: „Znaleźliśmy mocne dowody, że Hezbollah przechowywał większość swych rakiet w bun­krach i magazynach broni, mieszczących się na niezamiesz­kałych polach i dolinach, że w większości wypadków bo­jownicy Hezbollahu opuścili zaludnione obszary cywilne zaraz po rozpoczęciu walk, oraz że Hezbollah wystrzelił większość swych rakiet z uprzednio przygotowanych pozy­cji poza obszarem wsi”. Dalej czytamy: „nie licząc zupełnych wyjątków, we wszystkich objętych przez nas śledztwem przypadkach śmierci cywilów, bojownicy Hezbollahu nie przebywali wśród ludności cywilnej, ani nie podejmowali innych działań mogących przyczynić się do wzięcia przez siły izraelskie za cel danego domu czy pojazdu”. W istocie rzeczy „już same ślady ognia izraelskiego w Libanie po­twierdzają wniosek, że Hezbollah wystrzelił wiele rakiet z plantacji tytoniu, gajów bananowych, oliwkowych i cytrusowych, jak też z odległych niezamieszkałych dolin” [35].

Podobne wnioski wynikają również ze studium Szkoły Wojennej Armii Stanów Zjednoczonych, opartego w znacz­nej mierze o wywiady z biorącymi udział w wojnie libań­skiej żołnierzami izraelskimi: „na kluczowych polach bitwy podczas kampanii lądowej na południe od rzeki Litani cy­wile byli nieomal nieobecni, a biorący udział w walkach żoł­nierze Izraelskich Sił Obronnych konsekwentnie utrzymują, że bojownicy Hezbollahu jedynie w małym bądź nieznacz­nym stopniu mieszali się z nie biorącymi udziału w wal­kach. Nie ma też żadnych usystematyzowanych doniesień o używaniu przez Hezbollah cywilów jako żywych tarcz w strefie walk”. Autorzy wskazują w przypisie, że „ogrom­na większość bojowników Hezbollahu nosiła mundury. Ich ekwipunek i ubiór były w istocie bardzo podobne do tych używanych przez siły zbrojne różnych państw – pło­we albo zielone mundury, hełmy, kamizelki kuloodporne, osłony ciała, nieśmiertelniki oraz insygnia wskazujące sto­pień wojskowy” [36].

Podczas wojny w 2006 r. Izrael atakował libańską lud­ność cywilną i infrastrukturę nie dlatego, że nie miał in­nego wyjścia i nie dlatego, że został sprowokowany przez Hezbollah, lecz dlatego, że uznał terroryzowanie tej ludno­ści za tanią metodę „dania nauczki”. Uznał takie działanie za o wiele korzystniejsze niż wplątywanie się kosztem znacz­nych strat w walkę z rzeczywistym wrogiem, choć niespo­dziewanie zaciekły opór Hezbollahu nie pozwolił Izraelowi ogłosić zwycięstwa na polu bitwy. Trzeba jednak przyznać, że Izrael udzielił skutecznej „nauczki” libańskiej ludności cywilnej, przez co Hezbollah nie zamierzał wchodzić mu w drogę podczas późniejszej o 2 lata inwazji na Gazę [40]. Pedagogika izraelska poskutkowała również wśród lud­ności cywilnej w Gazie. Jak stwierdza Międzynarodowa Grupa Kryzysowa: „Ciężko było przekonać mieszkańców Gazy, którym zburzono domy oraz zabito i raniono człon­ków rodziny i przyjaciół, że to wszystko było zwycięstwem” – którym po inwazji chełpił się Hamas [41]. Również w wy­padku Gazy Izrael mógł przypisywać sobie zwycięstwo woj­skowe jedynie dlatego, że – jak pisał Gideon Levy – „wielka, rozrośnięta armia walczy z bezbronną ludnością oraz słabą i spauperyzowaną organizacją, która wyniosła się ze strefy konfliktu i ledwo podejmuje walkę” [42].

Usprawiedliwienia, jakie serwuje Friedman na łamach New York Timesa, oznaczają pochwałę terroryzmu pań­stwowego [43]. Ewolucja izraelskiego modus operandi, zo­rientowanego na odzyskanie zdolności odstraszania, w isto­cie swej posuwa się trajektorią równoznaczną ze stopnio­wym upadkiem w barbarzyństwo. W czerwcu 1967 r. Izrael odniósł zwycięstwo nade wszystko na polu bitwy – choć, jak pisze Rostow, dzięki „strzelaniu z armat do wróbli” [44] – tymczasem w trakcie kolejnych działań wojennych, szcze­gólnie w Libanie, dążył zarówno do zwycięstwa militarne­go jak i wymuszenia kapitulacji poprzez bombardowania ludności cywilnej. Powodem, dla którego pragnący odzy­skać zdolność odstraszania Izrael obrał sobie za cel Gazę, było jednakże dążenie do uniknięcia jakiegokolwiek ryzyka związanego z wojną konwencjonalną: uderzył on w Gazę, gdyż była ona niemal bezbronna. Niemniej to, że Izrael posunął się do nieskrępowanego terroru pozostaje dowo­dem, że jego siła militarna uległa pewnemu zmniejszeniu. Świętowanie waleczności Izraela już po zakończeniu inwa­zji na Gazę przez ludzi pokroju Benny’ego Morrisa świadczy zaś o postępującym oderwaniu od rzeczywistości zarówno intelektualistów izraelskich głównego nurtu, jak i znacznej części izraelskiej opinii publicznej.

Strategia odstraszania przyniosła dodatkową korzyść: podniosła morale wewnątrz Izraela. Wewnętrzny do­kument ONZ z lutego 2009 r. stwierdza, że „znaczącym osiągnięciem” wynikającym z inwazji pozostaje rozwia­nie wątpliwości Izraelczyków co do „ich możliwości i siły Izraelskich Sił Obronnych, umożliwiającej zadawanie wro­gom ciosów. […] Użycie nadmiernej siły […] dowodzi, że Izrael jest panem i władcą […]. Obrazy zniszczenia prze­znaczone były raczej dla oczu Izraelczyków niż dla oczu spragnionych zemsty i głodnych dumy narodowej wrogów Izraela” [45].

Głównym celem izraelskiej inwazji na Gazę pozostawało, obok odzyskania zdolności odstraszania, wyeliminowanie resztek zagrożeń, jakie niósł ze sobą pragmatyzm pale­styński. Cała społeczność międzynarodowa poza Izraelem i Stanami Zjednoczonymi konsekwentnie popiera rozwią­zanie konfliktu izraelsko-palestyńskiego w oparciu o usta­nowienie dwóch państw dzięki pełnemu wycofaniu Izraela do granic z 1967 r., jak również „sprawiedliwe rozwiązanie” kwestii uchodźców w oparciu o prawo powrotu i odszko­dowania [46]. Zgromadzenie Ogólne ONZ każdego roku uchwala rezolucję zatytułowaną „Pokojowe rozwiązanie kwestii palestyńskiej”. Rezolucja ta nieodmiennie traktuje o takich środkach na rzecz osiągnięcia „dwupaństwowego rozwiązania dla Izraela i Palestyny”, jak:

1.  „Uznanie zasady niedopuszczalności nabywania teryto­rium w drodze wojny”;

2.  „Potwierdzenie nielegalności osiedli izraelskich na tery­toriach palestyńskich okupowanych od 1967 r., w tym w Jerozolimie Wschodniej”;

3.  „Podkreślenie potrzeby:

1. Wycofania się Izraela z terytoriów palestyń­skich okupowanych od 1967 r., w tym z Jerozolimy Wschodniej;
2. Realizacji niezbywalnych praw narodu pale­styńskiego, szczególnie prawa do samostanowienia i do posiadania niepodległego państwa”;
3. „Podkreślenie konieczności rozwiązania problemu uchodźców palestyńskich zgodnie z rezolucją nr 194 (III) z 11 grudnia 1948 r.” [47]

Na szczeblu regionalnym, podczas szczytu Ligi Arabskiej w Bejrucie w marcu 2002 r., przyjęto jednogłośnie inicja­tywę pokojową, która stanowiła odbicie ONZ-owskiego konsensu i którą wielokrotnie potwierdzono (ostatnio na szczycie w Doha w marcu 2009 r.). Wszystkich 57 państw Organizacji Konferencji Islamskiej, w tym Iran, „uzna­ło arabską inicjatywę pokojową na rzecz rozwiązania problemu Palestyny i Bliskiego Wschodu za swoją […] oraz zdecydowało o zastosowaniu wszelkich możliwych środków dla upewnienia się i rozpoznania, co inicjatywa ta potencjalnie niesie ze sobą, jak też uzyskania między­narodowego poparcia dla jej realizacji” [48]. Dla propagandystów proizraelskich fakt ten oznacza, że „wszystkich 57 członków Organizacji Konferencji Islamskiej cechuje wściekła wrogość wobec Izraela” [49]. Inicjatywa Ligi Arabskiej zobowiązuje ją nie tylko do uznania Izraela, lecz również do „ustanowienia normalnych stosunków” z tym państwem, gdy tylko uzna ono określone przez konsens warunki trwałego pokoju.

W 2002 r. Izrael zaczął wznosić fizyczną barierę, wcinającą się głęboko w Zachodni Brzeg i której sinusoidalny tor po­zwala anektować znaczne obszary kolonii. Zgromadzenie Ogólne ONZ wystąpiło do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z prośbą o wyjaśnienie „konsekwencji prawnych wynikających z budowy muru wznoszonego przez Izrael”. W 2004 r. Trybunał przedstawił swą przeło­mową opinię doradczą, w której, uznając mur za nielegalny, przypomniał też wielokrotnie ramy prawne rozwiązania konfliktu [50]. Wymienił „zasady i pryncypia prawa mię­dzynarodowego, ważne dla oceny legalności kroków po­dejmowanych przez Izrael”:

1.  „Nie można uznać za legalny żadnego nabytku terytorial­nego wynikającego z groźby bądź użycia przemocy”;

2.  „Polityka i praktyki Izraela, za sprawą których ustano­wiono osiedla na terytoriach palestyńskich oraz innych terytoriach arabskich okupowanych od 1967 r.” nie mają „żadnego umocowania prawnego”.

Rozważając dalej „czy budowa muru pogwałciła te zasa­dy i pryncypia”, Trybunał stwierdził, że:

Rozważając sprawę Palestyny, zarówno Zgromadzenie Ogólne jak i Rada Bezpieczeństwa powoływały się na zwyczajową za­sadę „niedopuszczalności nabywania terytorium w drodze wojny”. […] Na tej samej podstawie Rada Bezpieczeństwa kil­kakrotnie potępiała działania Izraela, zmierzające do zmiany statusu Jerozolimy. […]

Gdy mowa o prawie narodów do samostanowienia, […] istnie­nie »narodu palestyńskiego« nie podlega dalszej dyskusji. […] Jednym z jego praw jest prawo do samostanowienia. […]

Trybunał wyciąga wniosek, że osiedla izraelskie na Okupowanych Terytoriach Palestyńskich (w tym w Jerozolimie Wschodniej) zostały ustanowione z pogwałceniem prawa mię­dzynarodowego.

Powszechnie przyznaje się, że Autonomia Palestyńska nie tylko zaakceptowała warunki globalnego konsensu, lecz wręcz wyraziła wolę pójścia na ustępstwa wbrew niemu [54]. Jak jednak ma się sprawa z rządzącym dziś Gazą Hamasem? Z niedawnego studium, sporządzone­go przez jedną z agencji rządu Stanów Zjednoczonych wynika, że Hamas „od lat cierpliwie i świadomie dostosowuje swój program oraz wielokrotnie wysyłał sygnały gotowości rozpoczęcia procesu prowadzącego do współistnienia z Izraelem” [55]. I tak szef biura politycznego Hamasu Chaled Meszal powiedział w wywiadzie z mar­ca 2008 r., że „większość sił palestyńskich, w tym Hamas, akceptuje utworzenie państwa w granicach z 1967 r.” [56] Nawet tuż po inwazji na Gazę Meszal potwierdził, że „ce­lem pozostaje budowa państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie Wschodniej, powrót Izraelczyków do granic sprzed 1967 r. oraz prawo powrotu dla naszych uchodź­ców” [57]. Komplementarną formułę znajdziemy w wypo­wiedzi Meszala podczas rozmowy z Jimmym Carterem w 2006 r. (Meszal potwierdził to później na konferencji w Damaszku): „Hamas godzi się na uznanie każdego po­rozumienia pokojowego zawartego przez przywódców Organizacji Wyzwolenia Palestyny i Izrael, jeśli tylko uznają je Palestyńczycy w referendum albo demokratycz­nie wybrany rząd” [58].

Od połowy lat 90. Hamas „rzadko, jeśli w ogóle” od­woływał się do swej chorobliwie antysemickiej kar­ty, dziś zaś „w ogóle nie cytuje, ani nie odwołuje się” do niej [59]. Dygnitarze izraelscy byli w pełni świadomi, że charakter tego dokumentu w żaden sposób nie przekreśla możliwości osiągnięcia porozumienia dyplomatycznego z Hamasem. Jak zauważył były szef Mossadu Efraim Lewi: „Przywództwo Hamasu przyjęło do wiadomości, że jego cel ideologiczny pozostaje nieosiągalny i że nie zmieni się to w przewidywalnej przyszłości. Są gotowi i pragną ustano­wienia państwa palestyńskiego w tymczasowych granicach z 1967 r. […] Wiedzą, że współpraca przy ustanowieniu państwa palestyńskiego zmusi ich do zmiany reguł gry – będą zmuszeni pójść drogą oznaczającą pożegnanie z ich pierwotnymi celami ideologicznymi” [60].

Izraelczycy (jak też ważni przedstawiciele Stanów Zjednoczonych) domagają się ostatnio od Palestyńczyków już nie tylko zgody na rozwiązanie dwupaństwowe, lecz również uznania „legitymacji syjonizmu i Izraela”, „ży­dowskiego charakteru Izraela” oraz Izraela jako „państwa żydowskiego” [61]. W czerwcu 2009 r. premier Benjamin Netanjahu zaklinał Palestyńczyków, by „uznali prawo na­rodu żydowskiego do własnego państwa na tej ziemi”, gdy zaś pojawił się we wrześniu 2009 r. w gmachu ONZ, błagał ich, by „w końcu uczynili to, czego odmawiali przez 62 lata: powiedzieli tak dla państwa żydowskiego” [62].

Izrael kłóci się jednak nade wszystko nie z Palestyńczykami, lecz z prawem międzynarodowym.

Uznanie le­gitymacji syjonizmu i państwa Izrael przez Palestyńczyków nie należy do warunków konsensu międzynarodowego w sprawie rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Jak wskazuje znany zajmujący się tą kwestią uczony, w rze­czywistości nawet przystąpienie Izraela do ONZ „nie oznacza nadania legitymacji politycznej […] ani nie prze­kreśla braków pierwotnej legitymacji Izraela. Znaczenie Deklaracji Balfoura, ważność przyjętego w rezolucji nr 181 (II) planu podziału oraz fundamenty moralne pań­stwa Izrael wciąż pozostają realnym przedmiotem deba­ty”. Nie zmienia tego nawet fundamentalne zastrzeżenie: „debata ta nie wpływa na pozycję Izraela wśród społecz­ności międzynarodowej jako państwa, mającego prawo do korzystania z wynikających z prawa międzynarodowe­go możliwości, jak też związanego wynikającymi z niego obciążeniami” [63].

Odpowiedzialny za sprawy Bliskiego Wschodu w administracjach Clintona i Obamy Dennis Ross użala się, że nawet umiarkowane kraje arabskie, „gotowe zaakceptować istnienie Izraela […] odmawiają jakiejkolwiek legitymacji moralnej projektowi syjonistycznemu. Izrael istnieje dla nich jako fakt, nie zaś jako prawo” [64]. Można jednak przypomnieć, że Mahatma Gandhi uznał wprawdzie po­dział Indii jako „fakt dokonany” lecz nieodmiennie odma­wiał „uwierzenia” w istnienie odrębnego nacjonalizmu mu­zułmańskiego oraz akceptacji „sztucznego podziału” Indii. Aż do śmierci uważał, że brytyjski podział Indii stanowi „truciznę”, a sama myśl o Pakistanie oznacza „grzech” [65]. Trudno znaleźć różnicę między stanowiskiem Gandhiego a stanowiskiem umiarkowanych państw arabskich – czy nawet Hamasu, który „bardzo jasno rozróżnia między prawem Izraela do istnienia, którego uznania konsekwent­nie odmawia, a faktem jego istnienia” i który „stwierdził wprost, że akceptuje istnienie Izraela jako fait accompli”, jako „istniejącą rzeczywistość” oraz jako „fakt dokona­ny” [66]. Ciężko też dociec, jakież to pryncypium prawne czy moralne każe uznać „żydowski charakter” Izraela czy też dlaczego należy go uznać jako „państwo żydowskie” chociaż jedna czwarta jego obywateli nie jest Żydami. Palestyńczycy żyjący poza Izraelem mają zapewne po­rzucić roszczenia do obywatelstwa izraelskiego, jak też zapomnieć o tożsamości swych żyjących w Izraelu braci, gdyż inaczej nie będą mieli szans na realizację swych praw. Żądanie, by Palestyńczycy uznali Izrael jako nieokreślone „państwo żydowskie” to po prostu dziwoląg – nawet były przewodniczący izraelskiego Sądu Najwyższego Aharon Barak przyznał, że właściwie nie wiadomo, o czym mowa: „Wciąż nie doszliśmy do tego, jak prawidłowo ustalić wzajemny stosunek między żydowskim charakterem państwa a faktem, że jest to państwo wszystkich jego obywateli” [67].

Wróćmy jednak do wydarzeń, które doprowadziły do inwazji na Gazę w grudniu 2008 r. Izrael całymi miesią­cami odrzucał składane przez Hamas propozycje zawie­szenia broni, by ostatecznie zgodzić się na nie w czerw­cu 2008 r. [68] Jak wynika z jednej z oficjalnych publikacji izraelskich, Hamas „dbał o utrzymanie zawieszenia broni” – i to mimo prawdziwego izraelskiego quid pro quo: nie dotrzymano bowiem słowa w kluczowej sprawie znacz­nego złagodzenia blokady gospodarczej Gazy. „Ogień rakietowy i moździerzowy, za który odpowiedzialność ponosiły zbójeckie organizacje terrorystyczne, jedynie sporadycznie zakłócał spokój” – pisze dalej izraelskie źró­dło – „Tymczasem Hamas starał się narzucić innym orga­nizacjom terrorystycznym warunki porozumienia i uniemożliwić im ich łamanie” [69]. Co więcej, szef służby bez­pieczeństwa wewnętrznego Juwal Diskin poświadczył, że Hamas był „zainteresowany odbudową względnego spoko­ju z Izraelem” nawet gdy ten ostatni pogwałcił zawiesze­nie broni. Z kolei były dowódca Izraelskich Sił Obronnych w Gazie Szmuel Zakai stwierdził, że Hamas gotów był „do­bić targu” oznaczającego „powstrzymanie ognia w zamian za złagodzenie […] polityki izraelskiej, oznaczającej zadła­wienie gospodarcze Strefy Gazy” [70]. Ten islamski ruch dotrzymywał słowa, okazując się wiarygodnym partnerem w trakcie negocjacji. Różnił się przy tym od anemicznej Autonomii Palestyńskiej zdolnością zmuszenia Izraela do ustępstw i nie działał pod dyktando Izraela nie otrzymując nic w zamian. To wszystko ciągle umacniało jego pozycję wśród Palestyńczyków.

Zaakceptowanie przez Hamas rozwiązania dwupaństwowego oraz zawieszenia broni było kością w gardle Izraela. Ten nie miał już więcej wymówek, pozwalają­cych na uniknięcie negocjacji z Hamasem. To, kiedy Europejczycy wznowią dialog i kontakty z tą organizacją, stawało się kwestią czasu. Obawiano się, że nowa admi­nistracja w Białym Domu podejmie negocjacje z Iranem i Hamasem, jak również przybliży swe stanowisko do konsensu międzynarodowego w kwestii rozwiązania kon­fliktu izraelsko-palestyńskiego – wskazywały na to już wcześniejsze stwierdzenia ze strony oficjalnych czynni­ków [71] – co musiałoby doprowadzić do dalszego utrwa­lenia wizerunku nieprzejednanego Izraela. Mieszczący się w Jerozolimie i kierowany przez Dennisa Rossa Instytut Planowania Politycznego Narodu Żydowskiego ostrzegał więc w swym dorocznym opracowaniu: „Nadejście nowej administracji w Stanach Zjednoczonych może przynieść ze sobą ogólne przewartościowanie polityczne […] kwestia Iranu może nabrać kluczowego znaczenia dla stabilizacji Bliskiego Wschodu, wreszcie […] może wyłonić się nowa, obliczona na całościowe porozumienie regionalne strategia, za którą z kolei może iść agresywniejsze dążenie do roz­wiązania konfliktu izraelsko-arabskiego” [72].

To nie pierwsze takie zagrożenie, z jakim mierzył się Izrael – starczy wspomnieć inicjatywę pokojową Ligi Arabskiej, wstępne poparcie Palestyńczyków dla rozwią­zania dwupaństwowego czy przyjęte przez nich zawiesze­nie broni. Nie pierwszy raz posunął się też do prowokacji i wojny, uznając je za rozwiązanie kłopotliwej sytuacji. Jak przypominają uczeni izraelscy Szaul Miszal i Awraham Sela: „Pod koniec lat 70. rozwiązanie dwupaństwowe zy­skało poparcie przywództwa palestyńskiego na terytoriach okupowanych oraz większości państw arabskich i innych członków społeczności międzynarodowej” [74]. Ponadto rezydujący w Libanie przywódcy Organizacji Wyzwolenia Palestyny ściśle przestrzegali wynegocjowanego w lipcu 1981 r. zawieszenia broni z Izraelem [75]. Arabia Saudyjska przedstawiła w sierpniu 1981 r. oparty o rozwiązanie dwupaństwowe plan pokojowy, przyjęty następnie przez Ligę Arabską [76].

Izrael zareagował, rozpoczynając we wrześniu 1981 r. przygotowania do zniszczenia Organizacji Wyzwolenia Palestyny [77]. Izraelski analityk strategiczny Awner Janiw, rozpatrując praprzyczyny wojny w 1982 r. w Libanie, wska­zuje, że przywódca OWP Jaser Arafat rozważał historycz­ny kompromis z „państwem syjonistycznym”, podczas gdy „wszystkie gabinety izraelskie poczynając od 1967 r.”, a na­wet „czołowe gołębie w głównym nurcie” odrzucały możli­wość powstania państwa palestyńskiego. Izrael obawiał się presji dyplomatycznej i postanowił sabotować rozwiązanie dwupaństwowe eliminując OWP jako partnera do nego­cjacji. Przeprowadził więc „rozmyślnie nieproporcjonalne” karne ekspedycje wojskowe przeciwko „cywilom palestyń­skim i libańskim” zamierzając osłabić „siły umiarkowa­ne w OWP” i umocnić „radykalnych rywali” Arafata, co miało przynieść gwarancję, że Organizacja Wyzwolenia Palestyny będzie się zachowywać „nieelastycznie”.

Sprawy stanęły na ostrzu noża i Izrael musiał wybrać jedno z dwojga: albo „ruch polityczny w kierunku histo­rycznego kompromisu z OWP, albo wymierzona w nią pre­wencyjna akcja wojskowa”. Janiw pisze dosadnie o „ofensy­wie pokojowej” Arafata, w obawie przed którą Izrael pod­jął w czerwcu 1982 r. działania wojenne. Inwazję izraelską „poprzedzało trwające ponad rok skuteczne zawieszenie broni”. W końcu, po zbrodniczych prowokacjach izrael­skich, z których ostatnia spowodowała 200 ofiar cywilnych (w tym 60 pacjentów palestyńskiego szpitala dziecięcego), OWP dokonała odwetu, w wyniku którego śmierć poniósł jeden Izraelczyk. Dla Izraela wznowienie ataków przez OWP oznaczało pretekst do inwazji („Operacji Pokój dla Galilei”), Janiw konkluduje jednakże, że „raison detre całej operacji” stanowiło „zniszczenie OWP jako siły politycz­nej zdolnej do ustanowienia państwa palestyńskiego na Zachodnim Brzegu” [78].

Oto cała układanka – zerwanie zawieszenia broni wy­magało już tylko pretekstu. Uważne studium lat 2000-2008 wskazuje, że „w przytłaczającej większości przypadków” to Izrael był tym, „który pierwszy zabijał po przerwie w kon­flikcie” [81]. Po przemieszczeniu sił w Gazie w 2005 r. to Izrael złamał faktyczne zawieszenie broni z Hamasem, trwające od kwietnia 2005 r. Po wyborach w 2006 r. to Izrael – mimo zawieszenia broni przez zwycięski Hamas – kontynuował swój nielegalny proceder „precyzyjnych zabójstw” [82].

Podobna sytuacja miała miejsce 4 listopada 2008 r., gdy amerykańska opinia publiczna i media zajęte były przebie­giem wyborów prezydenckich. Izrael złamał zawieszenie broni, zabijając bojowników palestyńskich pod wątpliwym pretekstem zapobieżenia atakowi Hamasu, i dobrze wiedząc, że sprowokuje to Hamas do kontruderzenia [83]. Jak pisze w swym dorocznym raporcie Amnesty International:

[51] Tamże, s. 200.

[52] Tamże, s. xxii-xxiii, 349-51.

[53] „Human Rights Watch Urges Attention to Future of Palestinian Refugees” 21 grudnia 2000, http://www.hrw.org/en/news/200o/i2/2i/human-rights-watch-urges-attention-future-palestinianrefugees; „Israel, Palestinian Leaders Should Guarantee Right of Return as Part of Comprehensive Refugee Solution”, 21 grudnia 2000, http://www.hrw.0rg/en/news/2000/12/21/israel-palestinian-leaders-should- guarantee-right-returnpart-comprehensive-refugee. Amnesty International, The Right to Return: The Case of the Palestinians. Policy Statement, Londyn, 29 marca 2001.

[54] Norman G. Finkelstein, Dennis Ross and the Peace Process: Subordinating Palestinian rights to Israeli „needs”, Waszyngton 2007.

[55] Paul Scham, Osama Abu-Irshaid, Hamas: Ideological rigidi­ty and political flexibility, raport specjalny Instytutu Pokoju w Stanach Zjednoczonych, Waszyngton, czerwiec 2009, s. 2-4. Patrz też: Khaled Hroub, „A New Hamas through Its New Documents”, Journal of Palestine Studies, lato 2006; Jeroen Gunning, Hamas in Politics: Democracy, religion, violence, Nowy Jork 2008), s. 205-6, 236-37; Jerome Slater, „A Perfect Moral Catastrophe: Just War philosophy and the Israeli at­tack on Gaza”, Tikkun, marzec-kwiecień 2009 (rozszerzoną wersję tego artykułu z pełnymi przypisami znaleźć można na stronie http://www.Tikkun.com), podrozdział „A political settle­ment with Hamas?”. Ewolucja polityczna Hamasu podążyła drogą podobną do ewolucji OWP: wezwanie do utworzenia państwa na całości terytorium Palestyny ustąpiło miejsca we­zwaniu do „etapowego” wyzwolenia Palestyny, poczynając od Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy, a wreszcie zgodzie na rozwiązanie dwupaństwowe (Shaul Mishal, Avraham Sela, The Palestinian Hamas: Vision, violence, and coexistence, Nowy Jork 2006, s. 108-10). Jakikolwiek ruch palestyński, poważnie traktujący walkę o wpływ polityczny, nie może nie zgodzić się ostatecznie na warunki silnego międzynarodowego konsen­susu na rzecz rozwiązania dwupaństwowego.

[56] Mouin Rabbani, „A Hamas Perspective on the Movement’s Evolving Role”, wywiad z Chalidem Miszalem, część druga, Journal of Palestine Studies, lato 2008.

[57] Gianni Perrelli, „Con Israele non sarà mai pace”, wywiad z Chalidem Miszalem, UEspresso, 26 lutego 2009, http://tiny- url.com/clcw8q.

[58] Jimmy Carter, We Can Have Peace in the Holy Land: A plan that will work, Nowy Jork 2009, s. 137,177.

[59] Khaled Hroub, Hamas: Political thought and practice, Waszyngton 2000, s. 44 (patrz również tamże, s. 254); Sherifa Zuhur, Hamas and Israel: Conflicting strategies of group-ba­sed politics, Carlisle 2008), s. 29-31 (studium to opubliko­wał Instytut Studiów Strategicznych College’u Wojennego Armii Stanów Zjednoczonych). Patrz też: Gunning, Hamas in Politics, s. 19-20.

[60] „What Hamas Wants”, Mideast Mirror, 22 grudnia 2008.

[61] Benny Morris, One State, Two States: Resolving the Israel/Palestine conflict, New Haven 2009), s. 166,174-75, 204-5.

[62] Tłumaczenie angielskie przemówienia Beniamina Netanjahu nt. Izraela i Palestyny, enduringamerica.com, 14 czerwca 2009, http://tinyurl.com/y8hdq89; wystąpienie premiera Beniamina Netanjahu w debacie ogólnej podczas 64. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, mfa.gov.il, 24 września 2009, http://tinyurl.com/yacovms.

[63] John Dugard, Recognition and the United Nations, Cambridge 1987, s. 62.

[64] Dennis Ross, David Makovsky, Myths, Illusions and. Peace: Finding a new direction for America in the Middle East, Nowy Jork 2009, s. 16.

[65] „Talk with Norman Cliff” 29 czerwca 1946, [w] Dzieła zebra­ne Mahatmy Gandhiego, Ahmedabad, tom 84, s. 385, „Speech at Prayer Meeting” 10 czerwca 1947, tamże, tom 88, s. 123- 26, „Speech at Prayer Meeting” 5 lipca 1947, tamże, tom 88, s. 281; patrz też „Answers to Questions” 23 września 1946, tamże, tom 85, s. 367, „A Talk” 7 maja 1947, tamże, tom 87, s. 426, „Speech at Prayer Meeting” 7 maja 1947, tamże, tom 87, s. 432-33, „A Letter”, 2 czerwca 1947, tamże, tom 88, s. 63, „Speech at Prayer Meeting” (11 czerwca 1947), tamże, tom 88, s. 134, „Speech at Prayer Meeting” 24 czerwca 1947, tamże, tom 88, s. 204, „Speech at Prayer Meeting” 28 lipca 1947, tam­że, tom 88, s. 452, „Speech at Prayer Meeting” 30 lipca 1947, tamże, tom 88, s. 466, „Interview with Randolph Churchill” 30 sierpnia 1947), tamże, tom 89, s. 118.

[66] Scham, Abu-Irshaid, Hamas, s. 7 (podkreślenie oryginalne); Miszal, Sela, Palestinian Hamas, s. xxiii.

[67] Dan Izenberg, „Aharon Barak: W. Bank is occupied territory” Jerusalem Post, 25 czerwca 2009.

[68] Zuhur, Hamas and Israel, s. ix, 14.

[69] Centrum Informacji o Wywiadzie i Terroryzmie przy Centrum Dziedzictwa i Pamięci Wywiadu Izraelskiego, The Six Months of the Lull Arrangement, grudzień 2008, s. 2, 6, 7. Wedle służą­cych mediacją Egipcjan, zawieszenie broni doprowadziło do natychmiastowego wygaśnięcia starć zbrojnych; stopniowego znoszenia blokady ekonomicznej, przez co po 10 dniach moż­liwy stał się swobodny przepływ wszystkich produktów poza surowcami mogącymi służyć do produkcji pocisków i ma­teriałów wybuchowych; negocjacji po 3 tygodniach od mo­mentu wymiany więźniów i otwarcia przejścia granicznego w Rafah (patrz Międzynarodowa Grupa Kryzysowa, Ending the War in Gaza, s. 3; Carter, We Can Have Peace, s. 137-38).

[70] „Hamas Wants Better Terms for Truce,” Jerusalem Post, 21 grudnia 2008; Bradley Burston, „Can the First Gaza War Be Stopped before It Starts?” Haaretz, 22 grudnia 2008. Diskin powiedział rządowi izraelskiemu, że Hamas wznowi zawie­szenie broni, jeśli Izrael zakończy blokadę Gazy i ataki zbrojne oraz rozszerzy zawieszenie broni na Zachodni Brzeg.

[71] Richard N. Haass, Martin Indyk, „Beyond Iraq: A new U.S. stra­tegy for the Middle East” oraz Walter Russell Mead, „Change They Can Believe In: To make Israel safe, give Palestinians the­ir due” Foreign Affairs, styczeń-luty 2009.

[72] Doroczne sprawozdanie Instytutu Planowania Politycznego Narodu Żydowskiego za rok 2008, Jerozolima 2008, s. 27.

[73] Przemówienie sekretarza generalnego Hezbollahu Sajjeda Hassana Nasrallaha przed Radą (Aszurą) Główną, 31 grudnia 2008.

[74] Miszal, Sela, Palestinian Hamas, s. 14.

[75] Chomsky, Fateful Triangle, rozdziały 3, 5.

[76] Yehuda Lukacs (red.), The Israeli-Palestinian Conflict: A docu­mentary record, 1967-1990, Cambridge 1992, s. 477-79-

[77] Yehoshaphat Harkabi, Israel’s Fateful Hour, Nowy Jork 1988, s. 101.

[78] Avner Yaniv, Dilemmas of Security: Politics, strategy and the Israeli experience in Lebanon, Oksford 1987, s. 20-23, 50-54, 67-70, 87-89,100-1,105-6,113,143, 294n46. Robert Fisk, Pity the Nation: The abduction of Lebanon, Nowy Jork 1990, s. 197, 232. Były ambasador Stanów Zjednoczonych w Izraelu Martin Indyk w swym ostatnim opracowaniu historycznym nt. „pro­cesu pokojowego” następująco ujmuje ówczesną sekwencję wydarzeń: „W 1982 r. działalność terrorystyczna Arafata spro­wokowała w końcu izraelski rząd Menachema Begina i Ariela Szarona do podjęcia inwazji na Liban na pełną skalę” (Martin Indyk, Innocent Abroad: An intimate account of American pe­ace diplomacy in the Middle East, Nowy Jork 2009, s. 75).

[79] Saed Bannoura, „Livni Calls for a Large Scale Military Offensive in Gaza”, IMEMC & Agencies, 10 grudnia 2008, http://www.normanfinkelstein.com/livni-said-that-when-israel-accepted-the-truce-it-wanted-to-create-a-temporary-period-of-calm-and-added-that-an-extended-truce-or-long-term-calm-harms-the-israel-strategic-goal-empowers-hamas/.

[80] Uri Blau, „IDF Sources: Conditions not yet optimal for Gaza exit”, Haaretz, 8 stycznia 2009; Barak Ravid, „Disinformation, Secrecy, and Lies: How the Gaza offensive came about” Haaretz, (28 grudnia 2008.

[81] Nancy Kanwisher, Johannes Haushofer, Anat Biletzki, „Reigniting Violence: How do ceasefires end?”, Huffington Post, 6 stycznia 2009, http://tinyurl.c0m/dfujv3.

[82] Slater, „A Perfect Moral Catastrophe” (podrozdział „A ceasefire”). Ross i Makovsky pragnęli dowieść, że motorem Hamasu pozostaje zbrodnicza ideologia, a nie pragmatyzm i „uzasadnione poczucie krzywdy”, dlatego też kładą nacisk na jego ataki po izraelskim przegrupowaniu w Gazie w 2005 r.: „Gdy Hamas dochodził do władzy (między styczniem 2006 r. a kwietniem 2008 r.), z Gazy wystrzelono ponad 2,5 tys. ra­kiet, które trafiły w izraelskie miasta i wsie. Izrael nie okupuje już Gazy, lecz nadal miały miejsce ataki rakietowe na dużą skalę – pod kontrolą Hamasu. Niektórzy twierdzą, że rakiety stanowią odpowiedź na odwet Izraela. Łatwo to jednak obalić. Gdyby nie było ataków rakietowych, można przyjąć z dużym prawdopodobieństwem, że Izrael nie miałby powodu do od­wetu. Lecz ataki trwały nawet w okresach, w których nie było odwetu.” (Myths, Illusions and Peace, s. 255; dzieło wcześniej cytowane, s. 138-39, 243, 252.) Jeśli jednak odtworzyć faktycz­ny stan rzeczy, to łatwo obalić tezy tych obalaczy: pomijając już fakt, że Izrael nadal okupuje Gazę i nałożył na nią blokadę, to właśnie on, a nie Hamas, w przeważającej większości wy­padków łamał zawieszenia broni.

[83] Zvi Barel, „Crushing the Tahadiyeh” Haaretz, 16 listopada 2008); Uri Avnery, „The Calculations behind Israel’s Slaughter of Palestinians in Gaza”, redress.cc, 2 stycznia 2009, http://tinyurl.com/a6pzlx.

[84] Wstęp do dorocznego raportu Amnesty International z 2009 r. nt. Izraela i Okupowanych Terytoriów Palestyńskich; patrz też Human Rights Watch, Rockets from Gaza: Harm to civi­lians from Palestinian armed groups’ rocket attacks, Nowy Jork, sierpień 2009), s. 2.